ماهیت حساب‌‌ها در حسابداری و جدول شناسایی انواع ماهیت ها + لیست کامل ماهیت ها

حسابداری فرایندی است برای ثبت، طبقه‌بندی و جمع‌بندی معاملات مالی و تفسیر نتایج آن. حسابداری هم علم است و هم هنر. داشتن یک سیستم حسابداری مناسب برای هر کسب‌وکاری، چه بزرگ و چه کوچک، به منظور مدیریت صحیح عملیات تجاری واحد تجاری بسیار مهم است. یک حسابدار باید اصطلاحات به کار رفته در حسابداری را به خوبی درک کند و با انواع حساب‌ها آشنایی داشته باشد. در غیر این صورت اگر از بهترین سیستم حسابداری و یا نرم افزار حسابداری فروشگاهی هم بهره ببرید باز هم خروجی مناسب را نخواهید گرفت.

اگر می‌خواهید با ماهیت حساب‌ ها در دفاتر حسابداری و انواع مختلف حساب‌ها آشنا شوید، این مقاله را تا انتها بخوانید.

ماهیت حساب‌ها در حسابداری چیست؟

حسابداری زبان تجارت نامیده‌ می‌شود. همان‌طور که‌ می‌دانیم عملکرد اصلی یک زبان این است که به عنوان ابزاری برای برقراری ارتباط عمل کند؛ حسابداری نیز چنین عملکردی دارد و نتایج عملیات‌‌های بازرگانی را به اطلاع مالکان کسب‌وکارها‌، طلبکارها‌، سرمایه‌گذاران‌، دولت و سایر سازمان‌ها‌ می‌رساند.

اگر از حسابداری سررشته داشته باشید، احتمالا‌ می‌دانید که برای ثبت رویدادهای مالی در حسابداری از فرم تی شکل استفاده‌ می‌کنیم. برخی از حساب‌ها در سمت راست و برخی دیگر در سمت چپ این فرم قرار می‌گیرند و اصلی‌ترین معادله حسابداری به شرح زیر است:

دارایی = بدهی + سرمایه

ماهیت هر حساب مبنای تقسیم‌بندی آن در این جدول است. به سمت راست آن بدهکار و به سمت چپ بستانکار‌ می‌گویند.

نحوه تشخیص ماهیت حسابها

برای اینکه بتوانید ماهیت حساب‌ها را صحیح تشخیص دهید باید دریابید که این حساب‌ها چه تاثیری در حساب‌های معادله حسابداری دارند. آیا ارزشی به شرکت اضافه می‌کنند یا از آن ارزش کم می‌کنند. تمامی حساب‌ها در حسابداری چهار نوع ماهیت مختلف دارند.

انواع ماهیت‌ حساب ها در حسابداری

همان طور که گفتیم به طور کلی 4 نوع ماهیت در حسابداری وجود دارد، ماهیت بدهکار، ماهیت بستانکار، ماهیت خنثی، ماهیت دوگانه. در ادامه هر کدام از این ماهیت‌ها را به تفصیل می‌کنیم.

ماهیت بدهکار

بخش دارایی‌ها و هزینه‌ها و تمام حساب‌‌های زیرمجموعه آن‌، (موجودی نقد، حساب‌‌های دریافتنی، موجودی کالا، دارایی‌های ثابت و…) ماهیت بدهکار دارند. به عبارت بهتر حساب‌های گیرنده ماهیت بدهکار دارند.

چنانچه حسابی دارای ماهیت بدهکار باشد:

• افزایش در آن در طرف بدهکار (راست)‌ و کاهش در آن در طرف بستانکار (چپ) وارد می‌شود.
• و لازم به ذکر است حساب دارای ماهیت بدهکار غالبا مانده بدهکار دارد.

ماهیت بستانکار

حساب‌های بدهی، سرمایه، پیش دریافت، حقوق صاحبان سهام و درآمد ماهیت بستانکار دارند.

چنانچه حسابی دارای ماهیت بستانکار باشد:

افزایش در آن در طرف بستانکار (چپ) و کاهش در آن در طرف بدهکار (راست) منظور می‌شود و لازم به ذکر است که حساب با ماهیت بستانکار غالبا مانده بستانکار دارد.

ماهیت خنثی 

حساب‌‌های ماهیت خنثی جنبه تعهدی دارند و در رویداد مالی محاسبه‌‌ نمی‌شوند. حساب‌‌های انتظامی و غیرانتظامی از این دست حساب‌ها هستند.

حساب‌‌های خنثی سه ویژگی دارند:

1. طرف هیچ حساب مالی قرار‌‌ نمی‌گیرند.
2. در گزارش‌‌های مالی ارائه نمی‌شوند. ممکن است گاهی صرفا برای ارائه آمار از آنها استفاده شود.
3. در حساب‌‌های پرداختی یا دریافتی ثبت مشابهی دارند.

ماهیت دوگانه (بدهکار، بستانکار) 

حساب هایی نیز وجود دارند که‌ می‌توانند در دو طرف معادله حسابداری قرار گیرند. و مانده این حساب‌ها هم‌ می‌تواند بدهکار باشد و هم بستانکار. حساب جاری شرکا در این دسته قرار‌ می‌گیرد.

حساب‌‌های با ماهیت دوگانه افزایش و کاهش را در هر دو ثبت بدهکار و بستانکار ثبت‌ می‌کنند.

کدام حساب ماهیت بدهی دارد؟

دارایی‌های ثابت و جاری، هزنیه‌ها و بهای تمام شده کالا، حساب‌هایی هستند که ماهیت بدهی دارند. به طور کلی حساب‌هایی که باعث افزایش دارایی‌های شرکت می‌شود، ماهیت بدهکار را دارند.

حساب‌های موقت، دائم و مختلط در حسابداری

در  حسابداری حساب‌ها از نظر انتقال و عدم انتقال به دوره مالی بعد به دو گروه حساب‌های موقت و حساب های دائم تقسیم می‌شوند

حساب‌های موقت

حساب‌هایی هستند که مانده‌ی آنها از یک دوره مالی به دوره بعد انتقال نمی‌یابد.  حساب‌های درآمد، هزینه و برداشت حساب‌های موقت هستند و در ترازنامه نمی‌آیند اما تفاوت درآمد و هزینه یعنی صورت سود و زیان در صورت سرمایه منعکس می‌شود.

حساب‌های دائم

حساب‌هایی هستند که مانده‌ی آنها از یک دوره مالی به دوره بعدی منتقل می‌شوند. دارایی، بدهی و سرمایه مالک جزو حساب‌های دائمی محسوب می‌شوند

حساب‌های مختلط

وقتی بخشی از مانده یک حساب باید در صورت سود و زیان و بخشی دیگر در ترازنامه ذکر شود به آن حساب مختلط گفته می‌شود. حساب‌های مختلط دربرگیرنده حساب‌های موقت و دائمی هستند.

ماهیت حساب‌ها در حسابداری

شناخت ماهیت حساب‌ها چندان کار راحتی نیست. گاهی اوقات این سوال برای افراد پیش‌ می‌آید که ماهیت حساب فروش یا پیش‌پرداخت چیست. در ادامه برخی از این حساب‌ها را معرفی‌ می‌کنیم.

ماهیت حساب خرید

حساب خرید، حسابی است که بهای کالاهای خریداری شده در یک دوره مالی در آن ثبت میشود.

ماهیت حساب خرید بدهکار است.

حساب خرید با ثبت بدهکار افزایش یافته و با ثبت بستانکار کاهش‌ می‌یابد. از جمله مواردی که موجب کاهش حساب خرید و بستانکار شدن آن‌ می‌شوند، افزایش حساب‌هایی مانند: برگشت از خرید، تخفیف‌ها یا تخفیف‌های نقدی خرید و… است.

ماهیت حساب فروش

درآمد حاصل از فروش کالا و خدمات واحدهای تجاری را در حساب فروش ثبت‌ می‌شود.

ماهیت حساب فروش، بستانکار است.

حساب فروش با ثبت بستانکار افزایش و با ثبت بدهکار کاهش‌ می‌یابد.

ماهیت حساب هزینه

هزینه بهای کالاها و خدماتی است که یک موسسه برای کسب درآمد صرف‌ می‌کند.

ماهیت حساب هزینه بدهکار است.

هزینه باعث کم شدن موجودی سرمایه‌ می‌شود و با ثبت بدهکار افزایش و با ثبت بستانکار کاهش‌ می‌یابد

ماهیت حساب درآمد

حساب درآمد حاصل از فروش کالا یا خدمات به مشتریان است که باعث افزایش سرمایه‌ می‌شود.

ماهیت حساب درآمد همواره بستانکار است و با ثبت بستانکار افزایش‌ می‌یابد.

ماهیت حساب پیش‌پرداخت

در حساب‌‌های پیش پرداخت، قبل از آنکه هزینه‌ای رخ دهد وجه کل آن یکجا پرداخت‌ می‌شود و مبلغ این هزینه در حساب‌‌های پیش پرداخت ثبت‌ می‌شود. پس از اینکه هزینه اتفاق افتاد و مدت در نظر گرفته شده‌ی آن تمام شد به حساب هزینه سال منتقل‌ می‌شود. در نتیجه‌ می‌توان گفت ماهیت حساب پیش‌پرداخت بدهکار است.

ماهیت حساب دریافتنی

حساب‌‌های دریافتنی شامل مطالبات واحدهای تجاری از اشخاص حقیقی و حقوقی مانند فروش کالا یا خدمات به آنها و پرداخت وام است. با توجه به اینکه حساب‌‌های دریافتنی دارایی به حساب‌ می‌آید، ماهیت بدهکار دارند.

ماهیت حساب پرداختنی

حساب‌‌های پرداختنی به بدهی‌های ناشی از خرید کالا و خدمات در روند یک تجارت گفته می‌شود و یکی از رایج‌ترین اشکال بدهی جاری در ترازنامه است. خرید نسیه کالا، مواد اولیه، دارایی‌های ثابت و… منجر به حساب‌‌های پرداختنی‌ می‌شود.

اسناد پرداختنی جزو بدهی‌‌های یک واحد تجاری محسوب‌ می‌شوند و ماهیت آن بستانکار است

ماهیت حساب ذخیره استهلاک

حساب ذخیره استهلاک همانند سایر حساب‌‌های ذخیره جزو بدهی‌­ها محسوب‌ می‌شود و ماهیت بستانکار دارد. به عبارت دیگر، هر­وقت که حساب ذخیره استهلاک افزایش یابد بستانکار و هر زمانی که کاهش پیدا کند، بدهکار می­‌شود.

ماهیت حساب جاری شرکا

ماهیت حساب جاری شرکا در حسابداری دوگانه است. به عبارت دیگر این حساب یک بار زیرمجموعه حساب کل سایر حساب‌‌های دریافتنی و یک بار نیز زیرمجموعه حساب کل سایر حساب‌‌های پرداختنی قرار می‌­گیرد و ماهیت آن به ماهیت حساب سایر حساب­‌های دریافتنی و سایر حساب‌‌های پرداختنی بستگی دارد.

اگر حساب جاری شرکا بستانکار باشد، یعنی شرکت به سهام­داران خود بدهکار است. اما اگر بدهکار باشد نشان می‌­دهد که سهام­داران به شرکت بدهکار هستند.

ماهیت حساب جاری کارکنان

حساب جاری کارکنان زیرمجموعه حساب‌‌های دریافتنی است و حساب‌های دریافتنی هم زیرمجموعه دارایی‌های شرکت محسوب می­‌شوند، بنابراین حساب جاری کارکنان ماهیت بدهکار دارد.

جدول ماهیت حساب‌ها در حسابداری

در حساب‌هایی که در ترازنامه نوشته‌ می‌شود به همراه ماهیت آنها در قالب یک جدول آمده است.

معرفی 9 گروه حساب اصلی در حسابداری

در حسابداری 9 گروه حساب مالی وجود دارد.

1- دارایی جاری: به دارایی هایی گفته می شود که در واقع وجه نقد هستند و یا می توانند در یک سال مالی به وجه نقد تبدیل شوند و جزء حساب ترازنامه ای (دائمی) می باشند. دارایی های جاری شامل موارد زیر می شود:

• صندوق
• بانک
• حساب دریافتنی (حساب بدهکاران)
• اسناد دریافتنی
• مساعده کارکنان
• ارزش افزوده خرید
• موجودی مواد و کالا

2- دارایی غیر جاری (دارایی ثابت): دارایی هایی هستند که به راحتی قابلیت نقد شوندگی ندارند و همه آنها استهلاک پذیر هستند به جز زمین جزء حساب ترازنامه ای (دائمی) می باشد به دو نوع زیر تقسیم می شود:

1. دارایی مشهود: دارایی‌هایی هستند که با چشم قابل رویت هستند و شامل دارایی ثابت در جریان تکمیل، ساختمان، زمین، اثاثیه و… می باشد.
2. دارایی نامشهود: دارایی‌هایی هستند که نمی توان آنها را مشاهده کرد و شامل سر قفلی، هزینه های قبل از تاسیس (بهره برداری)، حق الامتیاز و… می باشد.

3- بدهی جاری: بدهی هایی هستند که سر رسید آنها در دوره مالی جاری یا سال آینده می باشد و جزء حساب ترازنامه ای (حساب دائمی) است مانند:

• حساب پرداختنی
• اسناد پرداختنی
• تسهیلات مالی دریافتی کوتاه مدت

4- بدهی غیر جاری (بدهی ثابت): بدهی هایی هستند که سررسید آنها در دوره مالی جاری نیست، در واقع تسویه آنها بیش از یکسال مالی طول خواهد کشید و جزء حساب ترازنامه ای (حساب دائمی) می باشد و شامل موارد زیر است:

• اسناد پرداختنی بلند مدت
• تسهیلات مالی دریافتی بلند مدت

5- حقوق صاحبان سهام (سرمایه): آورده نقدی و غیر نقدی سهامداران برای تشکیل شرکت را گویند و جزء حساب ترازنامه ای (حساب دائمی) می باشد. “حقوق مالکانه” عنوان دیگری است که برای حقوق صاحبان سهام بکار برده می شود و شامل موارد زیر است:

• سرمایه
• اندوخته
• سود و زیان انباشته
• سود و زیان سنواتی

6- درآمد: به مبالغی اطلاق می گردد که از ارائه خدمات (موسسه خدماتی) و فروش کالا (موسسات بازرگانی و تولیدی) عاید موسسه می گردد و جزء حساب سود و زیانی (حساب موقت) می باشد.

7- بهای تمام شده کالای فروش رفته: مجموع هزینه هایی که برای تحصیل (بدست آوردن) و یا تولید یک محصول انجام می گیرد و شامل مواد، دستمزد و سربار ساخت می باشد. این حساب جزء حساب سود و زیانی (حساب موقت) است.

8- هزینه: عبارت است از مجموع مخارجی که یک واحد اقتصادی برای کسب درآمد متحمل می گردد و جزء حساب سود و زیانی (حساب موقت) است و شامل موارد زیر می باشد:

• هزینه حقوق و دستمزد
• هزینه غیر عملیاتی
• هزینه های مالی

9- حساب کنترلی: حساب هایی هستند که موجب کنترل شدن داد و ستد شرکت می شود و شامل حساب انتظامی می باشد. این حساب در ترازنامه و صورت سود و زیان جایگاهی ندارند و به عنوان یادداشت در کنار صورت های مالی قرار می گیرد.

سوالات متداول در خصوص گروه و ماهیت حسابها

کدام حساب ماهیت دارایی دارد؟

• موجودی نقد بانک
• حساب های دریافتنی
• پیش پرداخت
• موجودی مواد و کالا
• ملزومات و تجهیزات
• زمین و ساختمان

ماهیت حساب پیش پرداخت و پیش دریافت چیست؟

ماهیت حساب پیش پرداخت، بدهکار و ماهیت حساب پیش دریافت، بستانکار می باشد.

ماهیت حساب وام شرکا چیست؟

حسابی است که به عنوان حساب‌های بدهی شرکت می باشد و در مواقعی که شریک به شرکت وام بدهد این حساب بستانکار می شود. البته اگر شریک از شرکت وام بگیرد، این حساب بدهکار می شود. بنابراین مانده حساب وام شرکاء اگر بستانکار باشد به منزله بدهی شرکت به شریک است اما اگر مانده حساب وام شرکاء به صورت بدهکار باشد به منزله بدهی شریک به شرکت است.

ماهیت هزینه در حسابداری چیست؟

ماهیت حساب هزینه در حسابداری بدهکار می باشد.

جدول ماهیت حساب ها

در ادامه و برای راحتی کار شما، در قابل یک جدول به بررسی نوع گروه و ماهیت تعدادی زیادی از حساب ها پرداخته ایم:

جمع‌بندی

حساب‌ها یکی از اجزای اصلی مدیریت امور مالی شما هستند. درک روش‌های مختلف استفاده از این کلمه و چگونگی تأثیر انواع مختلف بر گزارش‌هایتان به شما کمک‌ می‌کند تا تجارت کوچک خود را به طور موثرتری مدیریت کنید.

به منظور ارائه گزارش‌‌های مالی که برای مردم منطقی باشد‌، حساب‌ها به انواع مختلف طبقه‌بندی‌ می‌شوند. با دسته‌بندی حساب‌ها‌، گزارش‌‌های مالی از یک قالب استاندارد پیروی‌ می‌کنند و باعث‌ می‌شود افراد بتوانند میزان عملکرد شرکت را به راحتی مشاهده کنند.