فرانچایزینگ

آخرین باری که یک فنجان قهوه گرفتید یا به یک فست‌فود رفتید، کی بوده است؟ اگر کافی‌شاپ یا رستوران مورد علاقه‌ی شما برند معروفی با چندین شعبه است، احتمالا فرانچایزینگ محسوب می‌شود.  اما فرانچایز چیست و این دسته کسب وکارها چه مزایا و معایبی دارند؟ اگر می‌خواهید درباره‌ی فرانچایزینگ به عنوان یکی از راه‌های برد-برد برای راه اندازی کافی شاپ و یا راه اندازی رستوران اطلاعات بیشتری کسب کنید، با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید.

تعریف فرانچایز

فرانچایز حق‌امتیازی است که صاحب‌امتیاز برند (فرانچایزر) آن را به امتیازگیرنده (فرانچایزی) اجاره می‌دهد. طی این قرارداد امتیازگیرنده به نام تجاری، دانش و فرمول تجاری اختصاصی آن برند دسترسی پیدا می‌کند و می‌تواند محصول یا خدماتی را تحت نام کسب‌وکار اصلی بفروشد. امتیازگیرنده در قبال این حق فرانچایز، معمولاً هزینه‌ی اولیه راه‌اندازی و هزینه‌های دریافت مجوز سالانه را به مالک اصلی می‌پردازد.

فرانچایز چگونه متولد شد؟

همه چیز از یک مرد آمریکایی به نام «ایزاک سینگر» شروع شد. در دهه 1860، سینگر پس از جنگ داخلی آمریکا موفق به تولید انبوه چرخ‌خیاطی خود شد و یک کسب‌وکار موفق را بنیان نهاد. او متوجه شد که نمی‌تواند به تنهایی دستگاه‌های مشتریان را در مقیاس گسترده تعمیر کند. بنابراین به تعمیرکاران سراسر کشور مراجعه کرد و به آن‌ها اجازه داد چرخ‌خیاطی‌های تولیدی او را با دستورالعمل‌هایی که او به آنها می‌دهد، تعمیر کنند.

این تعمیرکاران بعدها به فروشنده‌های سینگر تبدیل شدند. با تنظیم قرارداد آنها، فرانچایز مدرن امروزی متولد شد.

فرانچایز چگونه کار می‌کند؟

با عقد قرارداد فرانچایز، صاحب‌امتیاز اجازه می‌دهد تا امتیازگیرنده از مالکیت معنوی کسب‌وکار مانند ثبت اختراع و اعتبار برند تجاری استفاده کند.

امتیازگیرنده در قبال حق فرانچایز هزینه‌ای به مالک اصلی می‌پردازد و حتی در برخی موارد ممکن است مجبور شود  بخشی از سود خود را با امتیازدهنده تقسیم کند. صاحب‌امتیاز برند نیز محصولات، خدمات، دانش فنی، نام تجاری، اسرار تجاری، خدمات و کمک‌های خود را به امتیازگیرنده ارائه می‌کند.

صاحب‌امتیاز ممکن است به یک یا چند فرد یا شرکت حق‌امتیاز برندش را واگذار کند. درنتیجه، اگر فقط یک نفر این حق را دریافت کند، فروشنده‌ی انحصاری محصولات حق‌امتیاز در یک بازار خاص یا محدوده جغرافیایی می‌شود.

دلیل استقبال از فرانچایز

راه‌انداختن یک تجارت از صفر دشوار است و چالش‌های زیادی به همراه دارد. فرانچایزینگ یک کسب‌وکار آزمایش شده و موفق است و ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد. دریافت حق فرانچایزینگ یک فرصت تجاری به شما فرصت می‌دهد تا از یک مدل تجاری امتحان پس‌داده، پایگاه مشتریان، آموزش و منابع زیادی برای شروع، مدیریت و توسعه تجارت خود استفاده کنید.

امروز کسب‌وکارهای فرانچایز به یک حوزه‌ی خاص محدود نمی‌شوند و تمامی حوزه‌ها از قبیل فست‌فود و رستوران، فروشگاه‌های زنجیره‌ای، خدمات بهداشت و درمان و… را نیز شامل می‌شوند.

انواع فرانچایز

صنعتی

امتیازگیرنده کالای خاصی را طبق دستورالعمل‌ امتیازدهنده تولید می‌کند و آن را تحت نام حقوقی مالک به فروش می‌رساند. رستوران‌های فرانچایز نظیر مک دونالد، کی اف سی، دانکین و… فرانچایز صنعتی محسوب می‌شوند.

توزیعی

امتیازگیرنده کالاهای خاصی را در فروشگاه‌هایی با نام تجاری امتیازدهنده به فروش می‌رساند. فروشگاه زنجیره ای Eleven7 از نمونه‌ی این فرانچایز است.

خدماتی

امتیازگیرنده خدماتی را تحت نام تجاری امتیازدهنده و مالکیت فکری آن انجام می‌دهد. شرکت خدماتی سروپرو (Servpro) یک نمونه فرانچایز خدماتی محسوب می‌شود.

مزایا و معایب فرانچایزینگ

مزایای فرانچایز برای امتیازگیرنده

• فرانچیز یک راه عالی برای گسترش تجارت بدون صرف هزینه‌های اضافی برای توسعه است. زیرا تمام هزینه‌های فروش بر عهده مالک حق‌امتیاز اصلی است. این موضوع به جذب مشتریان بیشتر کمک می‌کند.
• کسب‌وکارهای فرانچایز که با نام برندهای شناخته شده کار می‌کنند، کمتر با ورشکستگی روبرو می‌شوند.
• فرانچایز نیازی به هزینه برای آموزش و کمک ندارد؛ زیرا مالک حق‌امتیاز این خدمات را در اختیار آنها قرار می‌دهد.
• گاهی‌اوقات مالک حق‌امتیاز حق فروش محصولات برند در یک منطقه را دریافت می‌کند.
• امتیازگیرنده با تکنیک‌های تجاری و اسرار تجاری برند آشنا می‌شوند.

معایب فرانچایز برای امتیازگیرنده

• امتیازگیرنده روی کسب‌وکار خود کنترلی ندارد. او همیشه باید به سیاست‌ها و قوانین صاحب‌امتیاز پایبند باشد. برخی از اختیارات از وی گرفته می‌شود به عنوان مثال، اگر شما حق‌امتیاز مک دونالد را گرفته‌اید، در مورد اینکه چه محصولاتی بفروشید، چگونگی چیدمان فروشگاه خود یا حتی نحوه طراحی لباس کارکنانتان نمی‌توانید تصمیم بگیرید.
• معایب دیگر این است که امتیازگیرنده باید مبلغی را به مالک امتیاز برند پرداخت کند. در برخی موارد، حتی ممکن است مجبور شود سود خود را با امتیازدهنده تقسیم کند. گاهی حق فرانچایز باید در قالب درصدی از فروش یا درآمد به امتیازدهنده پرداخت شود. این درصد بسته به صنعت می‌تواند بین 4.6 تا 12.5 درصد متغیر باشد.

معایب فرانچایز برای امتیازدهنده

• اگر امتیازگیرنده استانداردهای کیفیت را رعایت نکند، صاحب‌امتیاز ضرر می‌بییند.
• امتیازگیرنده ممکن است اسرار برند را به رقبا فاش کند.
• ارائه خدمات، کمک و آموزش به امتیازگیرنده هزینه‌های زیادی دارد.

نکات مهم

• هنگام بستن قرارداد فرانچایز دقت کنید که زمان قرارداد چه مدت است و اینکه شرایط خرید حق‌امتیاز یا تمدید در قراراداد قید شود.
• برای امضای قرارداد فرانچایزینگ عجله نکنید. به حرف‌های صاحب‌امتیاز اکتفا نکنید. اطمینان حاصل کنید که همه‌ی تعهدات در قرارداد ثبت شده باشد.
• باتوجه به بودجه، وضعیت کسب‌وکار فرانچایزینگ در بازار، محلی که کسب‌و‌کار فرانچایزینگ خود را باید در آن افتتاح کنید و میزان مشاوره و کمک صاحب‌امتیاز، بهترین فرصت فرانچایزینگ مناسب خود را بیابید.
• قبل از خرید فرانچایز حتما از مواردی مانند محبوبیت نام برند تجاری، نظرات مصرف‌کنندگان درباره برند آگاه شوید.
• بعد از دریافت فرانچایز آموزش‌هایی به شما داده خواهد شد. میزان این پشتیبانی و حمایت‌ها و سطح و کیفیت آموزش‌ها می‌تواند موارد مهمی در تصمیم‌گیری شما باشد
• توجه کنید که بعد از دریافت حق فرانچایز مجموعه‌‌ای از محدودیت‌ها نیز مممکن است به واحد شما انتقال پیدا کند. ازجمله محدودیت‌ها و قوانینی در زمینه قیمت‌گذاری، کیفیت کالا یا خدمات، نوع تبلیغات، ساعات کاری شما و… .
• اینکه آیا با خرید فرانچایز در آن محدوده از امتیازات خاصی بهره‌مند می‌شوید و آیا نماینده‌ی انحصاری آن برند هستید، عامل مهمی در تصمیم‌گیری است.

تفاوت فرانچایز با نمایندگی

فرانچایز، انتقال امتیاز بدون انتقال مالکیت است. در حالی‌که نمایندگی‌های تجاری نوعی وکالت است. نوع نظارت در نمایندگی از نوع منفعلانه است. در حالی که در فرانچایز از نوع نظارت فعال است. همچنین کنترل بر عملیات اجرایی در فرانچایز گسترده‌تر است و واگذار کننده حق فرانچایز علاوه بر نظارت بر عملیات تولید در مواردی مانند استخدام پرسنل، مکان شعبه، ساعت کار و… نیز تصمیم‌گیری می‌کند.

قوانین فرانچایز در حقوق ایران

درحالی که در اغلب کشور ها، قرارداد فرانچایز جزئی از مجموعه قوانین یا به صورت قانونی خاص تعریف شده است . تعریف دقیقی از این قراردادها در حقوق ایران ارائه نشده و به صورت مبهم و پراکنده در قوانین مختلف به آن اشاره شده است. به عبارت دیگر قانون‌گذار ایران در این باره رویکرد مشخصی نداشته است. بدین صورت که در برخی قوانین بدون اشاره به اصطلاح فرانچایز، امکان بهره‌برداری از علامت تجاری در قالب قراردادی با همین نام پیش‌بینی شده است. از طرف دیگر این قرارداد در برخی قوانین با عنوان قراردادهای اعطای امتیاز کسب‌وکار مورد توجه قرار گرفته است، باز هم بدون اینکه صحبتی از فرانشیز در آن قوانین به میان بیاید!

نمونه‌ی کسب‌وکارهای فرانچایز

برخی از شناخته‌شده‌ترین مارک‌های جهان حق فرانچایز خود را واگذار می‌کنند. در ادامه چندین نمونه فرانچایزینگ بین‌المللی و داخلی را نام می‌بریم.

1. مک دونالد

دسته‌بندی: حق‌امتیاز فست‌فود

هزینه حق فرانچایز: 45000 دلار

سرمایه‌ی اولیه: 1 میلیون و 800 هزار دلار تا 2 میلیون و 214 هزار و 80 دلار

تامین منابع مالی: بله، از طریق وام دهندگان شخص ثالث

اگر سرمایه‌گذاری پربازده می‌خواهید، باید سرمایه‌گذاری اولیه هنگفتی انجام دهید. با این سرمایه‌گذاری، شما از نام برند، محبوبیت و سال‌ها تجربه در فست فود برخوردار می‌شوید.

2. سون-الون (Eleven-7)

طبقه‌بندی: حق‌امتیاز خرده‌فروشی

هزینه فرانچایز: 10.000 تا 1.000.000 دلار

سرمایه‌ی اولیه: 37،550 دلار تا 1،149،900 دلار

تامین منابع مالی: بله، از طریق برنامه داخلی سون-الون

سون-الون یکی از معروف‌ترین فروشگاه‌های خرده فروشی، زیر مجموعه‌ی هولدینگ ژاپنی Seven & I است. این خرده‌فروش بزرگ نیز بیش از 70000 فروشگاه در 18 کشور مختلف جهان دارد.

3. دانکین

دسته‌بندی: حق‌امتیاز غذا و نوشیدنی

هزینه فرانچایز: 40،000 تا 90،000 دلار

سرمایه‌ی اولیه: 109،700 دلار تا 1،637،700 دلار

تامین منابع مالی: بله، از طریق وام دهندگان شخص ثالث

این رستوران در 32 کشور دنیا شعبه دارد و رتبه‌ی 1 شاخص وفاداری مشتری را کسب کرده است.  آنها در کنار اعطای حق فرانچایز، آموزش، کمک در انتخاب مکان رستوران و مدیریت بازاریابی را نیز ارائه می‌دهند.

از دیگر نمونه‌های بین‌الملی این کسب‌وکارها کی اف سی، فست‌فود ساب وی، برگر کینگ و پیزا هات است.

در ایران نیز نمونه‌های این مدل کسب‌وکار وجود دارد.  فروشگاه‌های زنجیره‌‌ای سورنا، فروشگاه‌های افق کوروش، رستوران‌های زنجیره‌ای بوف، هایدا، کافه ویونا، پدر خوب از نمونه‌های فرانچایز در ایران است.

جمع‌بندی

گرفتن حق فرانچایز مزایای بی‌شماری دارد. می‌توانید از نام برند استفاده کنید و مشتریان بسیاری جذب کنید. سودآورترین فرنچایزها به ندرت شکست می‌خورند و ریسک افتتاح تجارت جدید را ندارند. اما پیش از خرید حق فرانچایز باید ارزیابی کنید که کدام فرانچایز برای بودجه و مهارت شما مناسب است.