نرخ صفر مالیاتی چیست؟ (مزایا و معایب و تفاوت آن با معافیت مالی)

به عنوان صاحب یک کسب‌وکار شاید برایتان سوال پیش بیاید که در صورت نداشتن فعالیت مالی، آیا به شما مالیات تعلق می‌گیرد یا خیر؟ خبر خوب اینکه شما می‌توانید مشمول مالیات با نرخ صفر شوید؛ اما تحت یک شرایط خاص! توجه داشته باشید که مالیات با نرخ صفر را نباید با معافیت مالیاتی اشتباه بگیرید؛ زیرا در معافیت مالیاتی شما به طور دائمی از پرداخت مالیات معاف هستید، اما در نرخ صفر مالیاتی برای یک دوره معین و در صورت ارسال اسناد مالی تهیه شده با نرم افزار حسابداری به اداره دارایی، مشمول آن می‌شوید. برای آشنایی بیشتر با مالیات با نرخ صفر این مقاله را تا انتها بخوانید.

 نرخ صفر مالیاتی چیست؟

نرخ صفر مالیاتی به معنای این است که به موجب آن شخص یا کسب‌وکاری با تایید سازمان امور دارایی برای مدتی مشخص، از پرداخت مالیات معاف می‌شود. طبق ماده ۱۳۲ قانون مالیات‌های مستقیم، اعمال نرخ صفر مالیاتی فقط پس از تسلیم اظهارنامه و اسناد حسابداری امکان‌پذیر است.

 مالیات با نرخ صفر به چه کسب‌و‌کارهایی تعلق می‌گیرد؟

مالیات با نرخ صفر به جهت حمایت از بخش تولید وضع شده است. بر اساس آخرین اصلاحات قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال 94، که از ابتدای سال 95 لازم الاجرا شد، کسب‌وکارهای زیر مشمول مالیات با نرخ صفر می‌شوند:

• واحدهای تولیدی و خدماتی (بیمارستان‌ها، هتل‌ها و…) با بیش از 50 کارگر
• سازمان ها و نهادهای وابسته شهرداری
• دفاتر سیاحتی و زیارتی
• 100 درصد درآمد حاصل از صادرات خدمات و کالاهای غیرنفتی و محصولات کشاورزی
• 20 درصد درامد حاصل از صادرات مواد خام
• درآمد حاصل از صادرات کالاهای مختلف که به صورت ترانزیت وارد ایران می‌شوند و بدون تغییر ماهیت و یا هر گونه تغییری صادر می‌شوند

 اصلاحیه قانون معافیت مالیاتی با جایگزینی نرخ صفر مالیات

به موجب ماده 140 لایحه قانونی مالیات‌های مستقیم، معافیت‌های مالیاتی به مدت 20 سال از زمان شروع به کار مناطق اقتصادی، مبنا قرار می‌گرفت. در تاریخ 1380/11/27 این ماده نسخ شد. ماده 141 قانون مالیات‌های غیرمستقیم به نرخ صفر مالیاتی می‌پردازد. طبق این ماده:

100درصد درآمد حاصل از صادرات خدمات و کالاهای غیرنفتی و محصولات بخش کشاورزی و بیست‌ درصد (20%) درآمد حاصل از صادرات مواد خام و کالاهای واسطه‌ای نیمه خام مشمول مالیات با نرخ صفر می‌گردد. فهرست مواد خام و کالاهای نفتی و کالاهای واسطه‌ای نیمه خام به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های امور اقتصادی و دارایی، صنعت، معدن و تجارت و نفت و اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.

تبصره 1- درآمد حاصل از صادرات کالاهای مختلف که به ‌صورت عبوری (ترانزیت) به ‌ایران وارد می‌شوند و بدون تغییر در ماهیت یا با انجام کاری روی آن صادر می‌شوند مشمول مالیات با نرخ صفر می‌شوند.

تبصره 2- مفاد این ماده پس از اتمام دوره اجرای قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب 1389/10/15 لازم‌الاجراء می‌شود.

اهداف و کاربردهای نرخ صفر مالیاتی

نرخ صفر مالیاتی با هدف حمایت از کسب‌وکارهای تولیدی و بخش خصوصی اعمال می‌شود. این قانون اهداف زیر را دنبال می‌کند.

• تشویق به سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های اقتصادی خاص

نرخ صفر مالیاتی با حمایت از بخش تولید و مشاغل در بخش خصوصی باعث تشویق به سرمایه‌گذاری و جذب حضور سرمایه‌گذاران و رونق فضای کسب‌وکار در مناطق کم‌توسعه می‌شود.

• حمایت از اقشار کم‌درآمد و عدالت اجتماعی

اخذ صحیح و عادلانه مالیات و همچنین مالیات بر نرخ صفر، موجب حمایت از کسب‌وکارهای کم درآمد و تولیدکنندگان داخلی می‌شود.

• افزایش صادرات و رونق تجارت

از انجا که صادرات، موجب ورود ارز به کشور و افزایش رونق اقتصادی می‌شود، مالیات بر نرخ صفر روی فعالیت های صادراتی، موجب رونق تجارت می‌شود.

•  ساده‌سازی نظام مالیاتی و کاهش فرار مالیاتی

فعالین اقتصادی برای بهره‌مندی از قانون نرخ صفر مالیاتی ملزم به ارسال اظهارنامه هستند، این امر موجب شفافیت در فعالیت‌های اقتصادی و کاهش فرار مالیاتی صاحبین کسب‌وکارها می‌شود.

• ایجاد اشتغال و تشویق رشد اقتصادی

ازآنجا که رشد اقتصادی در برخی مناطق کم توسعه کم است، نرخ صفر مالیاتی کارآفرینان را تشویق به سرمایه‌گذاری در این مناطق می‌کند.

 تفاوت نرخ صفر مالیاتی با معافیت مالیاتی در چیست؟

مالیات با نرخ صفر مفهومی کاملا متفاوت با معافیت مالیاتی است. در ادامه این دو مفهوم را به طور جداگانه توضیح می‌دهیم:

•  معافیت مالیاتی

معافیت مالیاتی به حالتی گفته می‌شود که آن کسب‌وکار به طور کلی و دائمی از پرداخت مالیات معاف است. در این حالت نیازی به ارسال اظهارنامه مالیاتی نیست و همچنین نیازی نیست فرد در سامانه مودیان مالیاتی ثبت نام کند.

•  مالیات با نرخ صفر

اگر صاحب یک کسب‌وکار مشمول مالیات برای مدت زمان خاصی فعالیتی نداشته باشد، با اعلام درآمد خود به سازمان امور مالیاتی، مشمول مالیات بر نرخ صفر می‌شود. تفاوت اصلی مالیات با نرخ صفر با معافیت مالیاتی موقتی بودن آن است و اینکه مودی موظف است برخلاف معافیت مالیاتی، اظهارنامه مالیاتی خود را به سازمان امور مالیاتی تسلیم کند.

واجد چه شرایطی باید باشیم تا بتوانیم از نرخ مالیات صفر استفاده کنیم؟

برای بهره‌‌مندی از مالیات با نرخ صفر باید شرایط زیر را داشته باشید:

• جزو کسب‌وکارهای مشمول مالیات بر نرخ صفر (که پیش‌تر بیان کردیم) باشید.
• برای یک دوره مشخص درآمد مالیاتی نداشته باشید.
• مدارک حسابداری خود از قبیل اظهارنامه، ترازنامه، صورت سود زیان، دفاتر قانونی حسابداری و… را به سازمان امور مالیاتی ارائه کرده باشید.

مدت زمان اجرای نرخ صفر مالیاتی

مالیات با نرخ صفر برای شرکت‌های تولیدی و خدماتی خصوصی مانند بیمارستان‌ها و مراکز توریستی به مدت پنج سال اعمال می‌شود. پس اتمام این دوره پنج ساله، شرکت مربوطه مانند سایر شرکت‌ها موظف به پرداخت مالیات است.

 نرخ صفر مالیاتی در نواحی کم توسعه

مشاغل و بنگاه‌های تولیدی و اقتصادی که در مناطق کم توسعه راه‌اندازی شوند، می‌توانند از قانون نرخ صفر مالیاتی به مدت 10 سال استفاده کنند. طبق بند «ث» ماده قوانین مالیات، اگر بنگاه اقتصادی در این مناطق پس از 10 سال، سودده نباشد و در مجموع درآمد آن به میزان 2 برابر سرمایه اولیه نرسیده باشد، قانون نرخ صفر مالیاتی در مورد این بنگاه‌ها هم چنان ادامه می‌یابد.

در ادامه این بند آمده است؛ بنگاه‌های اقتصادی سایر نواحی نیز بعد از پایان دوره استفاده از نرخ صفر مالیاتی، تا وقتی که مجموع درآمد مشمول مالیات آن‌ها برابر با سرمایه ثبت شده باشد، شامل معافیت‌های خاص می‌شوند. بر طبق این بند، نصف یا 50 درصد مالیات بنگاه‌های گفته شده، در سال‌های بعدی از دوره احتساب مالیات با نرخ صفر، شامل پرداخت مالیات با نرخ تعیین شده در ماده 105 (یعنی 25 درصد)، می‌شود.

نرخ صفر مالیاتی در نواحی ویژه اقتصادی

مشاغل و کسب‌وکارهایی که در مناطق ویژه اقتصادی راه‌اندازی می‌شوند، می‌توانند تا دو سال از قانون نرخ صفر مالیاتی استفاده کنند.

بر طبق بند «پ» ماده قوانین مالیات، اگر بنگاه‌های اقتصادی در ناحیه ویژه اقتصادی و در مناطق کم توسعه واقع شوند، به مدت دو سال دیگر مشمول قانون نرخ صفر مالیاتی می‌شوند.

 درصد بهره‌مندی فعالان مختلف اقتصادی از نرخ صفر مالیاتی چقدر است؟

میزان بهره‌مندی فعالان تولیدی از نرخ صفر مالیاتی به نوع فعالیت اقتصادی آن‌ها بستگی دارد. به طور کلی درصد بهر‌مندی از نرخ صفر مالیاتی در مشاغل مختلف به صورت زیر است:

• مشاغلی ازقبیل ادارات و سازمان‌های وابسته به شهرداری، واحدهای معدنی، تولیدی و خدماتی و درآمد حاصل از کالاهای ترانزیتی به خارج از کشور، شامل مالیات نرخ صفر می‌شوند.
• مشاغلی چون دفاتر زیارتی و گردشگری، محصولات کشاورزی و کالاهای غیرنفتی شامل مشمولیت 100درصدی می‌شوند.
• درآمد حاصل از صادرات مواد خام نیز شامل 20 درصد از مالیات نرخ صفر می‌شوند.

 مزایای نرخ صفر مالیاتی

مانند هر سیاست اجرایی دیگری، نرخ صفر مالیاتی نیز مزایا و معایب خود را دارد. مزایای نرخ صفر مالیاتی عبارت است از:

• افزایش درآمدهای مالیاتی در بلندمدت

از آنجا که نرخ صفر مالیاتی برای حمایت از بنگاه‌های اقتصادی کوچک وضع شده است، در کوتاه مدت موجب کاهش درامد مالیاتی دولت می‌شود، اما با رشد کسب‎وکار در آینده و مهیا شدن فرصت توسعه برای آن، درآمدهای مالیاتی بیشتری نصیب دولت می‌شود.

•  رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال

نرخ صفر مالیاتی با کاهش هزینه‌های کسب‌وکارها  موجب می‌شود کارآفرینان بیشتری به ایجاد اشتغال روی بیاورند و تشویق به راه‌اندازی کسب‌وکار شوند.

• عدالت اجتماعی و حمایت از اقشار کم‌درآمد

ازآنجاکه کسب‌وکارها در سال‌های اولیه راه‌اندازی با مشکلات مالی روبرو هستند و ممکن است چندان به سودآوری دست نیابند، نرخ صفر مالیاتی موجب حمایت از کسب‌وکار ضعیف و کم درآمد می‌شود.

معایب نرخ صفر مالیاتی

علاوه بر مزایای فوق نرخ صفر مالیاتی معایبی نیز دارد که در ادامه مطرح می‌کنیم.

• کاهش درآمدهای مالیاتی در کوتاه‌مدت

ازآنجا که اخذ مالیات بخش بزرگی از درآمد دولت را تشکیل می‌دهد، نرخ صفر اقتصادی در کوتاه‌مدت موجب کاهش درآمد مالیاتی دولت‌ها می‌شود.

• پیچیدگی در نظام مالیاتی و احتمال سوءاستفاده

پیچیدگی قوانین مالیاتی و عدم جامعیت محدودیت‌های اجرایی مالیاتی را به وجود می‌آورند، امری که موجب سوء استفاده از این قانون توسط کسب‌وکاها و ارائه اطلاعات نادرست برای بهره‌مندی از قانون صفر مالیاتی می‌شود.

• عدم تناسب با برخی از اصول اقتصادی

به گفته برخی منتقدان نرخ صفر مالیاتی با برخی اصول اقتصادی نظیر عدالت اقتصادی تضاد دارد و به نفع شرکت‌های بزرگ و ثروتمند است. البته با اعمال نرخ پلکانی می‌توان از این مشکل جلوگیری کرد.

بررسی تجربیات سایر کشور ها درباره نرخ صفر مالیاتی

درایران طبق ماده (12) قانون مالیات برارزش افزوده برخی از کالاها و خدمات معاف از مالیات هستند که بر این اساس دامنه شمول ماده (1) محدود شده است. از جمله این کالاها و خدمات معاف می‌توان به انواع محصولات کشاورزی فرآوری نشده برخی اقلام مواد خوراکی، کتاب، مطبوعات و دفاتر تحریر، همچنین انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات، انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی و خدمات توان‌بخشی و حمایتی، خدمات حمل ونقل عمومی درون وبرون شهری، جاده‌های ریلی هوایی و دریایی، فرش دستباف و اموال غیرمنقول (زمین، ساختمان و …)، انواع خدمات پژوهشی و آموزشی، خدمات بانکی و اعتباری بانک‌ها، مؤسسات و تعاونی‌های اعتباری وصندوق‌های قرض‌الحسنه مجاز و صندوق تعاون و… اشاره کرد (قانون مالیات برارزش افزوده، 1387).

مقایسه کشورهای دیگر نیزنشان می‌دهد این نوع معافیت مالیاتی در نظام مالیات برارزش افزوده تمام کشورهای مجری وجود دارد، اما لیست اقلام با یکدیگرمتفاوت است. باوجود این، ارائه خدماتی ازقبیل آموزشی، فرهنگی، بهداشتی وپزشکی، مالی و کتاب ونشریات دراغلب کشورها از دامنه شمولیت قانون خارج هستند. شایان ذکر است در اغلب کشورها (15 کشور از 22 کشور مورد بررسی) به دلیل دشواری محاسبه و بالا بودن هزینه وصول خدمات بیمه‌ای، این بخش از خدمات در دامنه معافیت بدون اعتبار مالیاتی قرار دارد، درحالی‌که در ایران همانند کشورهای آلبانی، هند، ترکیه، مکزیک، استرالیا،  تایلند و نیوزیلند خدمات بیمه‌ای شامل مالیات می‌شود.

 نکات تکمیلی در خصوص نرخ صفر مالیاتی

نرخ صفر مالیاتی که به معنای معافیت از مالیات در یک دوره مشخص و تحت شرایط خاص است، به جهت حمایت از کسب‌وکار و بنگاه‌های اقتصادی وضع شده است. این قانون موافقان مو مخالفان خاص خود را دارد. البته می‌توان با شفاف‌سازی، اجرای قانونمند و نظارت دقیق بهترین نتیجه را گرفت.