صورت سود و زیان چیست و انواع آن کدامند؟

آیا می‌خواهید از درامد و هزینه‌های کسب‌وکار خود در طول یک دوره معین آگاه شوید؟ تنها راه آگاهی از این موضوع تهیه صورت سود و زیان، یکی از اساسی‌ترین صورت‌های مالی است. اما صورت سود و زیان چیست و چگونه محاسبه می‌شود. در این مقاله شما را با صفر تا صد صورت سود و زیان آشنا می‌کنیم.

تعریف سود و زیان

صورت سود و زیان، سود و زیان کسب‌وکارها را در طی یک دوره زمانی نشان می‌دهد. سود یا زیان با محاسبه کلیه درآمدها و کسر کلیه هزینه‌‌ها از فعالیت‌های عملیاتی و غیر عملیاتی تعیین می‌شود. صورت سود و زیان، ترازنامه و صورت جریان وجوه نقد (یا صورت جریان‌های نقدی) از صورت های مالی اساسی در حسابداری هستند.

ضرورت تهیه صورت سود و زیان

هدف از صورت سود و زیان نشان دادن عملکرد مالی شرکت در یک دوره است. این صورت تصویری از عملکرد مالی یک کسب‌وکار ارائه می‌دهد. از طریق صورت سود و زیان و سایر اسناد مالی مانند صورت جریان وجه نقد، ترازنامه و گزارش سالانه، می‌توانید سودآوری کسب‌وکارتان را تعیین کنید. مشاغل کوچک معمولاً زمانی شروع به تهیه صورت سود و زیان می‌کنند که یک بانک یا سرمایه‌گذار بخواهد بداند تجارتشان چقدر سودآور است.

حسابداران، سرمایه‌گذاران و صاحبان کسب‌وکارها به طور مرتب صورت‌های درآمد را بررسی می‌کنند تا بدانند تجارتشان چقدر در عملکرد مورد انتظار خود خوب عمل می‌کند و از این مورد برای تنظیم اقدامات بعدی خود استفاده می‌کنند. مالک کسب‌وکاری که شرکتش به اهداف مالی خود دست نیافته است، استراتژی محوری خود را برای بهبود در سه ماهه بعدی تعیین می‌کند. به همین ترتیب، یک سرمایه‌گذار ممکن است تصمیم به سرمایه‌گذاری بگیرد یا سرمایه‌اش را بیرون بکشد. اگر کسب‌وکاری به سود مدنظرش دست نیابد، بانکدار یا وام‌دهنده نسبت به دادن اعتبار اضافی دچار شک و تردید می‌شود. از طرفی شرکتی که سودآوری داشته باشد، با تهیه صورت سود و زیان توانایی خود در سرمایه‌گذاری به روشی موفق را نشان می‌دهد. توانایی یک شرکت برای فعالیت سودآور برای وام‌دهندگان و سرمایه‌گذاران فعلی، وام‌دهندگان و سرمایه‌گذاران بالقوه، مدیریت شرکت، رقبا، سازمان‌های دولتی، اتحادیه‌های کارگری و دیگران مهم است.

انواع صورت سود و زیان

در ادامه شما را با انواع صورت سود و زیان آشنا می‌کنیم.

1. صورت سود و زیان جامع

درآمد جامع  یک کسب‌وکار با مقادیر زیر به دست می‌آید که در یک دوره زمانی خاص مانند یک ساله، سه ماهه و غیره رخ می‌دهد:

سود خالص یا ضرر خالص (جزئیات آن در صورت سود و زیان کسب‌وکار گزارش می‌شود)، + سایر درآمد جامع (در صورت وجود داشتن)

برای به دست آوردن سود و زیان دقیق شرکت، باید در صورت سود و زیان عادی تغییراتی ایجاد شود و این تغییرات در قالب صورت سود و زیان جامع نمایش داده می‌شوند؛ بنابراین صورت سود و زیان جامع تغییرات حقوق صاحبان سرمایه را نشان می‌دهد. البته این تغییرات ممکن است افزایشی یا کاهشی باشند. چه هزینه‌های مالی شرکت تحقق یافته باشد یا خیر. در هر صورت تمام هزینه‌‌ها و درآمد‌های مالی بر حقوق صاحبان سرمایه اثر می‌گذارند. در صورت سود و زیان جامع، سود و زیان خالص مطابق عددی است که در صورت سود و زیان عادی به دست آمده است و در ردیف اول گزارش درج می‌شود. پس از آن سایر هزینه‌‌ها و درآمد‌های شناسایی شده (مانند سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت، سود و زیان تحقق نیافته و…) از مبلغ سود و زیان کسر شده و یا به آن افزوده می‌شوند. اطلاعاتی که در صورت سود و زیان جامع درج می‌شوند، عبارت‌اند از:

• سود یا زیان خالص دوره مطابق صورت سود و زیان
• تعدیلات سنواتی
• سایر درآمدها و هزینه‌های شناسایی شده به تفکیک

با توجه به این که صورت سود و زیان شامل تمام درآمد‌‌ها و هزینه‌های شناسایی شده (تحقق یافته یا تحقق نیافته) می‌شود، سود و زیان خالص دوره مالی نخستین موردی است که در صورت سود و زیان جامع قرار می‌گیرد. بنابراین سود و زیان دوره در صورت سود و زیان جامع به تفصیل نشان داده می‌شود. سایر درآمدها و هزینه‌های شناسایی شده نیز به صورت جداگانه در صورت سود و زیان جامع نشان داده می‌شوند. این درآمد‌‌ها و هزینه‌ها شامل دو دسته می‌شوند. دسته اول هزینه و درآمد‌‌‌هایی هستند که به دلیل بروز تغییرات در ارزش دارایی‌‌ها و بدهی‌‌ها تحقق نیافته‌اند. دسته دوم درآمد‌‌ها و هزینه‌‌‌هایی که مطابق استاندارد‌های حسابداری، مستقیم در حقوق صاحبان سرمایه لحاظ می‌شوند.

2. صورت سود و زیان تلفیقی

صورت سود و زیان تلفیقی با ترکیب درآمد‌‌ها و هزینه‌های شرکت اصلی و تابعه، به دست می‌آید. در صورت‌های سود و زیان تلفیقی درآمدها و هزینه‌‌‌هایی که از طریق معاملات بین شرکت‌های گروه کسب شده‌اند، کسر خواهد شد. سود و زیان تلفیقی بیانگر این است که هزینه‌‌ها و درآمد‌های ناشی از معاملات بین شرکتی گروه به معنای انتقال دارایی از یک شرکت به شرکت دیگر است و بر روی دارایی‌های گروه تاثیر نمی‌گذارد. هزینه‌های اجاره، درآمد‌های اجاره، درآمد‌های کسب شده بابت بهره وام اعطا شده به شرکت‌های گروه، هزینه‌های دریافت شده بابت بهره وام دریافت شده از شرکت‌های گروه، فروش و بهای دریافت شده بابت کالا‌های به فروش رفته در گروه، سایر هزینه‌های پرداخت شده و سایر هزینه‌های دریافتی از جمله مواردی هستند که به هنگام تهیه صورت سود و زیان تلفیقی حذف می‌شوند.

3. سود و زیان انباشته

حساب سود و زیان انباشته یا سود و زیان سنواتی حساب دائمی است که مانده‌ی آن به سال بعد منتقل می‌شود و در تمامی شرکت‌‌ها از جمله سهامی و غیره سهامی با این حساب به یک شیوه برخورد می‌شود؛ اما شایان ذکر است از آنجایی که حساب سود و زیان انباشته حسابی است که ماهیت خنثی دارد، می‌تواند هم در طول دوره و یا در پایان دوره بدهکار و یا بستانکار شود و این موضوع به اتفاقات روی داده در طول سالی مالی بستگی دارد. (ماهیت خنثی یکی از انواع ماهیت حساب ها در حسابداری می باشد.) مثال: اگر شرکتی مالیات سال‌های قبل خود را امسال پرداخت کند این پرداخت باید در حساب سود و زیان انباشته بدهکار شود.

فرمول نحوه محاسبه سود و زیان انباشته

برای محاسبه سود و زیان انباشته طبق فرمول زیر عمل می‌کنیم:

سود انباشته = سود انباشته‌ی ابتدایی دوره + خالص سود و زیان – سود سهام نقدی – سود سهمی

فرمول نحوه محاسبه سود و زیان

فرمول  نحوه محاسبه سود و زیان نیز به شرح زیر است:

سود دوره مالی = میزان درآمد‌های دوره مالی – هزینه‌های دوره مالی

زیان دوره مالی = میزان هزینه‌های دوره مالی – درآمد‌های دوره مالی 

انواع درآمد در صورت سود و زیان

• درآمد اصلی؛ درآمد فروش کالا و خدمات و کارمزد خدمات جزو درآمد اصلی شرکت به شمار می‌رود
• سایر منابع درآمد؛ درآمد ناشی از دستگاه عابر بانک، درآمد غیر اصلی یک کسب‌وکار است

انواع هزینه در صورت سود و زیان

این بخش شامل ‌هزینه‌های تجاری یک کسب‌وکار است:

• هزینه‌های فروش؛ هزینه‌های فروش شامل هزینه حمل، انبار داری، بازاریابی و تبلیغات و بسته‌بندی و… می‌شود.
• هزینه‌های مالی؛ این هزینه‌ها شامل هزینه بهره وام‌های دریافتی، جرایم مالیاتی، هزینه‌های حسابداری و حسابرسی، هزینه مشاوره‌های مالی و…  می‌شوند.
• هزینه استهلاک؛ به هزینه استهلاک و تعمیر تجهیزات و ماشین آلات، ساختمان و اثاثیه شرکت و وسایل نقلیه در طول زمان گفته می‌شود.
• هزینه مالیات بر درامد؛ این هزینه شامل سه نوع است:

1. مالیات برآوردی دوره فعلی
2. مالیات دوره قبل
3. هزینه مالیات معوقه

 انواع سود در صورت سود و زیان

•  سود خالص؛ مبلغی است که پس از کسر هزینه‌های عملیاتی، مالی و مالیاتی به دست می‌آید و می‌تواند مثبت یا منفی باشد
• سود ناخالص؛ مبلغی درآمدی است که پس از کسر هزینه‌های مستقیم از قبیل نیروی کار مستقیم (دستمزد کارگران درگیر در تولید)، لوازم تولید و هزینه حمل‌ونقل به دست می‌آید.
• سود عملیاتی؛ سود عملیاتی به سود قبل از کسر مالیات گفته می‌شود.
• سود تقسیمی؛ سود تقسیمی (Dividend Per Share) مقدار سودی است که به ازای هر سهم به سهامداران تعلق می‌گیرد.

 متداول‌ترین اقلام صورت سود و زیان یک شرکت بورسی

صورت سود و زیان ممکن است تفاوت‌های جزئی بین کسب‌وکارهای مختلف داشته باشد، زیرا هزینه‌‌ها و درآمد به نوع کسب‌وکار بستگی خواهد داشت. با این حال، چندین مورد معمولاً در هر صورت سود و زیان مشاهده می‌شود. متداول‌ترین اقلام صورت سود و زیان شامل این موارد است:

1. درآمد های عملیاتی

درآمد شرکت از فروش یا ارائه خدمات است که در بالای صورت سود و زیان نمایش داده می‌شود. درآمدهای عملیاتی شامل موارد زیر می‌شود:

• درآمد سود سهام
• درآمد سهام تضمین شده
• سود و زیان فروش سرمایه‌گذاری
• سود و زیان تغییر ارزش سرمایه‌گذاری
• سایر درآمدها

2. بهای تمام شده کالای فروش رفته (Cost of Goods Sold-Cost of Sale)

اگر کسب و کار محصولاتی را می فروشد، بخش بهای تمام شده کالای فروخته شده نشان دهنده هزینه های مستقیم مربوط به تولید است و شامل هزینه مواد خام، هزینه های ساخت و هزینه های مستقیم نیروی کار می‌شود.

3. هزینه‌های عملیاتی (operating expenses)

هزینه‌های عملیاتی هزینه‌‌هایی هستند که شرکت‌ها برای ادامه فعالیت اقتصادی خود صرف می‌کنند و  شامل موارد زیر می‌شوند:

• هزینه های حقوق و دستمزد و مزایا
• هزینه استهلاک
• هزینه اجاره
• سایر هزینه‌ها

4.  سود (زیان) عملیاتی (Operating (losses) Profit) یا (EBIT)

به آن درآمد عملیاتییا درآمد قبل از سود و مالیات (EBIT) نیز گفته می‌شود. سود عملیاتی درآمد منهای هزینه، بدون احتساب مالیات و بهره است.

فرمول محاسبه سود عملیاتی

(سود عملیاتی= هزینه استهلاک – هزینه‌های اداری عمومی فروش – سود ناخالص)

5. هزینه‌های مالی (financial expenses)

هزینه‌های مالی در اصل هزینه‌های تامین مالی استقراضی (Cost of Debt Capital) است. طبق استاندارد شماره 13 حسابداری ایران، سود تضمین‌ شده‌، کارمزد و جرایم‌ دیرکرد تسهیلات‌ مالی‌ کوتاه‌مدت‌ و بلندمدت‌ جزء مخارج تامین مالی به شمار می‌آیند. (دانلود فایل PDF: استاندارد شماره 13 حسابداری ایران)

6. سایر درآمدها و هزینه‌های غیرعملیاتی

هزنیه‌های غیرعملیاتی هزینه‌هایی هستند که به عملیات اصلی شرکت مربوط نمی‌شوند؛ ازقبیل پرداخت بهره، هزینه‌های مبادله ارز و… .

7. سود قبل از مالیات

در همه صورت‌های درآمد وجود ندارد. با کسر هزینه‌های فروش، عمومی و اجرایی (SG&A) (به استثنای استهلاک) از سود ناخالص محاسبه می‌شود.

8. هزینه مالیات بر درآمد

هزینه‌ای که باید یا محاسبه نرخ مالیات بر درآمد بپردازید.

9. سود خالص، (Net profit)

به درآمد یا سود یک کسب‌وکار در طول یک دوره حسابداری گفته می‌شود. بخش پایانی صورت سود و زیان، سود خالص یا زیان خالص کسب و کار را محاسبه می کند. این رقم را با کم کردن اقلام غیرعملیاتی از درآمد عملیاتی محاسبه می کنید. اگر کل مثبت باشد، نشان دهنده سود خالص است و اگر منفی باشد، نشان دهنده زیان خالص است.

فرمول محاسبه سود خالص:

(سود خالص = مالیات – درآمدهای غیرعملیاتی + هزینه‌های غیرعملیاتی – سود عملیاتی)

10 سود ناخالص (Gross profit)

سود ناخالص با کسر هزینه کالاهای فروخته شده (یا هزینه فروش) از درآمد/فروش محاسبه می‌شود. سود ناخالص به شما می‌گوید که پس از در نظر گرفتن هزینه‌های مستقیم، اما قبل از در نظر گرفتن هزینه‌های سربار، کسب‌وکار شما چقدر سودآور است. سود ناخالص یک معیار تقریبی برای کارآیی تجارت شماست.

فرمول محاسبه سود ناخالص:

(سود ناخالص = هزینه تمام‌شده کالا – میزان فروش کالا)

11. سود پایه هر سهم

بیانگر این است که چه مقدار از درآمد خالص شرکت به هر سهم از سهام عادی اختصاص می‌یابد.

• عملیاتی
• غیرعملیاتی

جدول صورت سود و زیان

برای آشنایی بیشتر با صورت سود و زیان، می‌توانید جدول صورت و زیان زیر را مشاهده کنید

چند نمونه جدول صورت سود و زیان شرکت تولیدی، شرکت خدماتی، شرکت بازرگانی

در ادامه چند نمونه جدول صورت سود و زیان در شرکت‌های مختلف ارا ارائه می‌دهیم:

انواع روش‌های ارائه صورت سود و زیان

صورت سود و زیان را می‌توان به دو روش تک‌مرحله‌ای و دو مرحله‌ای ارائه کرد.

• روش تک‌مرحله‌ای: در این شیوه ابتدا تمامی درآمدها لیست می‌شوند. سپس همه‌ی هزینه‌ها به ادامه لیست اضافه می‌شود. در نهایت از کسر مجموع هزینه‌ها از مجموع درآمدها، سود یا زیان قبل از کسر مالیات مشخص می‌شود.
• روش دومرحله‌ای: در این شیوه ابتدا تمامی درآمدهای عملیاتی و کلیه هزینه‌های عملیاتی لیست می‌شوند و از تفاضل آن‌ها، سود یا زیان ناویژه به دست می‌آید. در ادامه، درآمدهای غیر عملیاتی و هزینه‌های غیر عملیاتی به لیست اضافه می‌شوند. در نهایت از تفاضل نتیجه‌ی این دو مرحله، سود یا زیان قبل از کسر مالیات به دست می‌آید.

بدیهی است چنانچه مجموع درآمدها از مجموع هزینه‌ها بیشتر باشد، فعالیت شرکت سودآور است. بالعکس اگر مجموع هزینه‌ها از مجموع درآمدها بیشتر باشد، فعالیت شرکت زیان‌ده است. قطعا تهیه صورت سود و زیان بدون داشتن یک نرم افزار حسابداری دقیق و کامل، امری سخت و پیچیده خواهد بود.

تفاوت صورت سود و زیان شرکت تولیدی، خدماتی و بازرگانی

طریقه محاسبه سود و زیان در موسسات خدماتی، بازرگانی، تولیدی و پیمانکاری متفاوت می‌باشد.

• صورت سود و زیان در موسسات خدماتی به صورت زیر محاسبه می‌گردد:

هزینه ها – درآمدها = سود (زیان) خالص

اگر درآمد ها بیشتر از هزینه ها باشد سود خالص و اگر هزینه ها بیشتر از درآمد ها باشد زیان خالص خواهیم داشت.

• صورت سود و زیان در موسسات بازرگانی و موسسات صنعتی (موسسات تولیدی) به صورت زیر محاسبه می‌گردد:

هزینه عملیاتی – بهای تمام شده کالای فروش رفته – فروش خالص = سود (زیان) خالص

از کسر فروش خالص و بهای تمام شده کالای فروش رفته سود یا زیان ناخالص بدست می آید که اگر فروش خالص بیشتر از بهای تمام شده کالای فروش رفته باشد سود ناخالص، و اگر فروش خالص کمتر از بهای تمام شده کالای فروش رفته باشد زیان ناخالص خواهیم داشت که اگر هزینه عملیاتی را از سود یا زیان ناخالص کسر کنیم، سود و زیان خالص بدست می آید.

• صورت سود و زیان در موسسات پیمانکاری شبیه به موسسات خدماتی است و به صورت زیر محاسبه می‌گردد:

هزینه های دوره جاری پیمان – درآمد دوره جاری پیمان = سود (زیان) ناخالص دوره جاری پیمان

تفاوت ترازنامه و صورت سود و زیان

ترازنامه به شما نشان می‌دهد که چه مقدار دارایی دارید، چه مقدار بدهی (بدهی) دارید و چه مقدار مانده (حقوق صاحبان سهام) دارید. این صورت تصویری فوری از کل کسب‌وکار شما است. در صورت سود و زیان میزان سودآوری تجارت شما توضیح داده شده است و به شما نشان می‌دهد که در مدت زمان مشخصی چه مقدار پول به تجارت شما وارد و خارج شده است.

جمع‌بندی

صورت سود و زیان در کنار صورت جریان وجوه نقد، ترازنامه و گزارش سالانه، به رهبران شرکت، تحلیلگران و سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا تصویر کاملی از نتایج عملیاتی یک کسب‌وکار به دست بیاورند تا بتوانند ارزش و کارایی آن را تعیین کنند و در حالت ایده‌آل، چشم‌انداز آینده‌شان را پیش بینی کنند. هنگامی که کسب‌وکاری می‌خواهد هزینه‌های خود را کاهش دهد یا استراتژی‌‌‌هایی برای رشد خود تعیین کند، صورت سود و زیان با دقت بررسی و تجزیه‌وتحلیل می‌شود. یادگیری نحوه تجزیه وتحلیل صورت سود و زیان شما را قادر به تصمیم‌گیری آگاهانه‌تری در مورد یک شرکت می‌کند، خواه این شرکت، کارفرمای شما یا یک سرمایه‌گذاری بالقوه باشد.