مفاهیم بدهکار و بستانکار از اصول بنیادین در حسابداری هستند که برای ثبت و تجزیه‌وتحلیل تراکنش‌های مالی به کار می‌روند. این دو مفهوم نقش حیاتی در شفاف‌سازی وضعیت مالی یک شرکت ایفا می‌کنند و به‌طور مستقیم بر ترازنامه و صورت‌های مالی تاثیر می‌گذارند. در واقع، هر تراکنش مالی به‌صورت بدهکار یا بستانکار ثبت می‌شود تا مبالغ بدهی‌ها و طلب‌ها به‌طور دقیق مشخص شود. در این مقاله به توضیح این مفاهیم و نحوه ثبت آنها در دفاتر حسابداری پرداخته می‌شود تا به درک بهتری از اهمیت و کاربرد این اصول دست یابیم.

بدهکاری و بستانکاری چیست؟

بدهکاری و بستانکاری اصطلاحاتی است که توسط حسابداران و هنگام ثبت معاملات در سوابق حسابداری و معمولا نرم افزار حسابداری استفاده می‌شود. مبلغ موجود در هر معامله باید در یک حساب به عنوان بدهکار (سمت راست حساب) و در حساب دیگر به عنوان بستانکار (سمت چپ حساب) وارد شود. این شیوه ثبت دو طرفه باعث دقیق‌تر بودن سوابق حسابداری و صورت‌های مالی می‌شود.

بیشتر بدانید: حسابداری چیست؟

تعریف بدهکار و بستانکار به زبان ساده

به زبان ساده بدهکار کسی است که باید پولی را به یک حساب واریز کند، در سوی مقابل بستانکار کسی است که مبلغ به حسابش پرداخت می‌شود. بدهی‌ها نشان دهنده پولی است که از طریق یک حساب پرداخت می‌شود و بستانکاری ها نشان دهنده پولی است که به یک حساب پرداخت می‌شود.

بدهی هر دو حساب دارایی و هزینه را افزایش می‌دهد. حساب‌های دارایی در ترازنامه (بیلان چیست؟) و حساب‌های هزینه در صورت سود و زیان می‌آیند. بستانکاری باعث افزایش درآمد حقوق صاحبان سهام می‌شود. حساب درآمد در صورت سود و زیان می‌آید و حقوق صاحبان سهام در ترازنامه.

به عبارت دیگر

به سمت راست هر حساب بدهکار گفته می‌شود، (گیرنده انتفاع)

به سمت چپ هر حساب بستانکار گفته می‌شود، (دهنده انتفاع)

ماهیت‌های بدهکار و بستانکار در حساب‌ها

همان طور که گفتیم در حسابداری  دو طرفه، یک حساب بدهکار و طرف دیگر بستانکار می‌شود. ماهیت حسابها در حسابداری از مفاهیم مهم حسابداری است که قبل از شروع باید به آن مسلط بود. حسابداران اغلب از حساب تی شکل (T)، شکل زیر برای دیدن تاثیر معامله در دو یا چند حساب استفاده می‌کنند.

مفهوم بدهکار و بستانکار در حسابداری

بدهکار کردن یک حساب به معنای وارد کردن مبلغ در سمت راست حساب است. اما بستانکار کردن یک حساب به معنای وارد کردن مبلغ در سمت چپ یک حساب است.

براى ثبت مبلغ در یک حساب باید نخست بدانید که این مبلغ در کدام سمت معادله حسابدارى و ترازنامه منعکس مى‌شود. چون دارایى در سمت راست معادله حسابدارى و ترازنامه قرار مى‌گیرد، بنابراین افزایش در دارایى در سمت راست (بدهکار) و کاهش در دارایى در سمت چپ (بستانکار) حساب ثبت مى‌شود.

وقتی صورتحسابی را پرداخت می‌کنید، ارزش یک حساب (بدهکاری) کاهش می‌یابد و ارزش حساب دیگر (بستانکاری) افزایش می‌یابد. جدول زیر می‌تواند در درک کامل این موضوع به شما کمک کند.

 

مفهوم بستانکاری دوره قبل و مانده بستانکار در حسابداری

در ادامه این دو مفهوم را توضیح می‌دهیم.

بستانکاری دوره قبل

به مانده حساب بستانکار مربوط به دوره مالی قبل اشاره دارد که به دوره مالی جدید منتقل شده است. این اصطلاح معمولاً در حسابداری برای نشان دادن میزان بدهی یا تعهدی که شرکت در دوره گذشته داشته و هنوز تسویه نشده، به کار می‌رود. به عبارت دیگر حساب‌هایی که ماهیت بستانکار دارند، مانند فروش کالا، درآمدها، حساب‌های پرداختنی یا وام‌های دریافتی، اگر در پایان دوره مالی مانده داشته باشند، به‌عنوان بستانکاری دوره قبل به دوره مالی جدید منتقل می‌شوند.

کاربرد بستانکاری دوره قبل:

• حساب‌های پرداختنی: اگر بدهی به یک شخص یا شرکت در دوره گذشته ایجاد و هنوز تسویه نشده باشد، این مبلغ به‌عنوان بستانکاری به دوره جاری منتقل می‌شود. مثال: بدهی به تأمین‌کننده بابت خرید نسیه کالا.
• درآمدهای ثبت‌نشده: گاهی درآمدها یا فروش‌های ثبت‌شده در حساب‌ها، در دوره قبل شناسایی شده ولی تسویه نقدی آن در دوره جدید اتفاق می‌افتد.
• سود انباشته:سود خالصی که از دوره مالی گذشته باقی مانده و به دوره مالی جدید منتقل می‌شود، به‌عنوان یک حساب بستانکار در دفاتر ثبت می‌شود.

ثبت حسابداری:

برای انتقال مانده بستانکاری دوره قبل به دوره جدید، از ثبت زیر استفاده می‌شود:

بدهکار: حساب بستانکار (مثلاً حساب پرداختنی)

بستانکار: حساب تراز افتتاحیه

مانده بستانکار

به موجودی نهایی یک حساب در دفاتر حسابداری گفته می‌شود که مقدار بیشترِ ثبت‌های بستانکار نسبت به ثبت‌های بدهکار را نشان می‌دهد. این اصطلاح به حساب‌هایی اطلاق می‌شود که ماهیت آن‌ها بستانکار است یا به دلیل ثبت‌های مالی، مانده نهایی آن‌ها بستانکار شده است.

حساب‌های با ماهیت بستانکار عبارت‌اند از :

برخی از حساب‌ها به‌طور ذاتی ماهیت بستانکار دارند. این حساب‌ها شامل:

1. حساب‌های درآمد: مانند فروش کالا یا ارائه خدمات
2. حساب سرمایه: سرمایه صاحبان کسب‌وکار
3. حساب بدهی‌ ها: مانند حساب‌های پرداختنی و وام‌ها
4. حساب‌های ذخایر: مانند ذخیره مالیات و ذخیره استهلاک

مانده بستانکار در عمل چگونه ایجاد می‌شود؟

اگر جمع مبالغ سمت بستانکار یک حساب از جمع مبالغ سمت بدهکار بیشتر باشد، مانده نهایی آن حساب بستانکار خواهد بود. به‌عنوان مثال، در حساب فروش کالا:

• • مبلغ فروش (بستانکار) ثبت می‌شود.
  • اگر بازگشتی وجود نداشته باشد، مانده حساب بستانکار باقی می‌ماند.

نحوه نمایش مانده بستانکار در ترازنامه:

مانده بستانکار معمولاً در بخش‌های زیر ترازنامه نشان داده می‌شود:

• بدهی‌ها مانند حساب‌های پرداختنی
• حقوق صاحبان سهام مانند سرمایه و سود انباشته
• درآمدها مانند فروش کالا یا خدمات

ثبت حسابداری:

در صورت وجود مانده بستانکار در یک حساب:

• بستانکار: حساب اصلی (مانند فروش، حساب پرداختنی)
• بدهکار: حساب مقابل یا تراز افتتاحیه

قاعده بدهکار بستانکار کردن

در زیر حساب هایی که ماهیت بدهکاری و بستانکاری را دارند، آورده‌ایم

حساب‌هایی که ماهیت بدهکاری دارند:

• دارایی
• هزینه
• پیش پرداخت
• بهای تمام شده

حساب‌هایی که ماهیت بستانکاری دارند:

• حقوق صاحبان سهام
• درآمد
• بدهی
• پیش دریافت

اگر حسابی ماهیت بدهکاری داشته باشد

در سمت راست افزایش خواهیم داشت و در سمت چپ که ستون بستانکار است کاهش. همچنین شایان ذکر است که حساب دارای ماهیت بدهکار غالبا مانده بدهکار نیز دارد.

اگر حسابی ماهیت بستانکاری داشته باشد

ستون چپ که مربوط به بستانکار است، افزایش خواهد داشت و ستون سمت راست که متعلق به بدهکار است، کاهش می‌یابد.

همچنین در این نوع حساب نیز حساب با ماهیت بستانکار غالبا مانده بستانکار نیز دارد.

تفاوت بدهکار و بستانکار

بدهکار و بستانکار اصطلاحات مالی هستند که در حسابداری و مفاهیم مالی استفاده می‌شوند. این دو مفهوم نشان‌دهنده وضعیت مالی افراد یا شرکت‌ها نسبت به یکدیگر هستند.

انواع بدهکاران و بستانکاران

بدهکاری و بستانکاری در حسابداری را می‌توان در دو دسته متفاوت جای داد. این دو دسته عبارت‌اند از:

• بدهکاران تجاری

مشتریان معاملات تجاری به صورت اعتباری را بدهکاران تجاری گویند.

• بدهکاران غیرتجاری

افرادی که با آن‌ها معامله تجاری نداشته‌ایم و فقط بابت ملغ وام یا قرض معامله تجاری به ما بدهکار هستند.

• بستانکاران تجاری

فروشنده‌ها در معاملات تجاری که به صورت اعتباری فعالیت می‌کنند.

• بستانکاران غیر تجاری

افرادی که با آن‌ها معامله تجاری نداشته‌ایم و فقط بابت ملغ وام یا قرض معامله تجاری به آنها بدهکار هستیم.

اعلامیه بدهکار و بستانکار

اعلامیه بدهکار بستانکار، سندی است که برای انتقال و اصلاح مانده طرف حساب‌های سیستم خرید و فروش استفاده می‌شود. یک نمونه دیگر از آن پرینت بانکی است که از حساب بانکی خود می‌گیریم و مبنای صورت مغایرت بانکی قرار می‌گیرد.

با ثبت اطلاعات اعلامیه بدهکار بستانکار ، موارد و امکانات زیر در اختیار شما قرار می‌گیرد :

• جابجایی و انتقال مانده بین دو حساب مختلف یک طرف حساب .
• جابجایی و انتقال مانده بین دو طرف حساب مختلف .
• صدور سند حسابداری برای اعلامیه بدهکار و بستانکار

همچنین بخوانید: صورت های مالی اساسی در حسابداری

چرا بدهی و بستانکاری مهم است؟

مهم‌ترین مفهومی که هنگام معامله با بدهی و بستانکاری باید فهمید این است که کل مبلغ بدهی‌ها باید برابر با کل بستانکاری‌ها در هر معامله باشد. متعادل سازی هر معامله در حسابداری دوبل برای داشتن یک دفتر کل  شفاف و دقیق و سلامت مالی تجارت، امری حیاتی است. گرچه ممکن است زمان لازم باشد تا یاد بگیرید کدام حساب‌ها را بدهکار و کدام‌ها را بستانکار کنید.

دارایی ماهیتی بدهکار دارد یعنی اگر افزایش یابد، بدهکار (در سمت راست) و اگر کاهش یابد، بستانکار (در سمت چپ) نوشته می‌شود. بدهی اگر افزایش یابد، بستانکار (در سمت چپ) و اگر کاهش یابد بدهکار (در سمت راست) نوشته می‌شود.

دفترداران و حسابداران از بدهی‌ها و بستانکاری‌ها برای تعادل بخشیدن به هر معامله مالی ثبت شده در دفاتر مالی استفاده می‌کنند. بدهی‌ها و بستانکاری‌ها که در سیستم حسابداری دوبل استفاده می‌شود، به کسب‌وکار اجازه می‌دهد تا در پایان هر دوره زمانی، راحت‌تر دفاتر خود را متعادل کند.